Jak to było?

W tym roku obchodzimy 25-lecie z dnia powstania Związku Polaków na Białorusi. Ćwierć wieku minęło z tego momentu, kiedy Polacy mieszkający na Białorusi oficjalnie otrzymali możliwość stworzyć swoją kulturalno-oświatową organizację, obchodzić święta narodowe, studiować język polski, znajomić się z tradycjami.

Przypomnijmy, jak to wszystko odbywało się i dlaczego Związek został podzielony na dwa.

W roku 1988 w Grodnie powstało Polskie Kulturalno-Oświatowe Stowarzyszenie im. Adama Mickiewicza, które w 1990. zostało przemianowane w Związek Polaków na Białorusi. W Ministerstwie Sprawiedliwości zjednoczenie zarejestrowane w 1991. roku.

Z 1993. roku kierownictwo ZPB z Tadeuszem Gawinem na czele skierowało organizację w strefę polityczną, a po wybraniu A.Łukaszenko prezydentem, ZPB został opozycją do władz białoruskich. Tadeusz Gawin i jego zwolennicy nawiązali ścisły kontakt z partiami politycznymi. Artykuły w „Głosie znad Niemna” były upolitycznione, z elementami ekstremizmu, podżegania do nienawiści etnicznej.

Po wybraniu w 2000. roku Tadeusza Kruczkowskiego na prezesa ZBP działalność organizacji zmieniła się. Nowy szef sprzeciwiał się upolitycznieniu organizacji i kontaktom z opozycją, oryjentował kierownictwo oddziałów w terenach na współpracę z władzami publicznymi. Kto był niezgodny – stopniowo opuścili swoje stanowiska. ZPB z Kruczkowskim na czele oficjalnie oświadczył, że organizacja nie zajmuje się polityką.

Na VI Zjeździe Związku w marcu 2005. roku z łamaniem statutu była wybrana Andżelika Borys. Zgodnie z rekomendacjami polskich dyplomatów i Tadeusza Gawina ona wyzanczyła członków głównych kierujących organów Związku ze swoich zwolenników.

W maju 2005. roku Ministerstwo Sprawiedliwości Białorusi uznało VI zjazd za nielegitymny. Oficjalna Warszawa zreagowała na działania strony białoruskiej. Polski MSZ protestował, decyzja Ministerstwa Sprawiedliwości była uważana za niedopuszczalną ingerencję w działalność społecznego zjednoczenia.

Nie będziemy w szczegółach opisywać prowadzenie zjazdu (naruszenia w liczeniu głosów, łamanie Statutu, presja na kandydatów itd.), szukać kto ma rację, a kto nie. Zwrócimy uwagę czytelników tylko na to, że reakcja polskiego MSZ na temat funkcjonowania na Białorusi społecznego zjednoczenia to rażące wtrącenie w sprawy wewnętrzne Białorusi. Podobnych przypadków w historii nie wiele!

27 sierpnia 2005. roku w Wołkowysku odbył się powtórny VI zjazd. Ten przełomowy moment zaczął rozłam Związku Polaków na dwie organizacji: oficjalny ZPB z Jozefem Łucznikiem na czele i nielegitymny na czele z Andżeliką Borys.

12 września 2009. roku odbył się VII zjazd organizacji, na którym na prezesa wybrano Stanisława Siemaszkę. Troche wcześniej, w marcu 2009. roku ze wsparciem Polski nieuznawany przez Mińsk Związek Polaków przeprowadził swój zjazd, gdzie ponownie wybrano Andżeilkę Borys, jednak później oba prezesa zrezygnowali ze stanowisk.

W kwietniu 2013. roku na VIII zjeździe nowym kirownikiem Związku został Mieczysław Łysy, z listopada 2012 nielegalnym ZPB kieruje Mieczysław Jaśkiewicz.

Rząd Polski nie uznał wyników powtórnego zjazdu 2005. roku, dlatego finansował grupkę Borys i nie współpracował z ZPB. Poslka Ambasada wraz z Konsulatami zaczęły oranizować różne imprezy, które wcześniej ładził Związek. Polski rząd zakazał wjazdu do Polski nowemu kierownictwu ZPB i uczestnikom powtórnego zjazdu.

W ciągu 8 lat konflikt nie był rozwiązany. W ostatnim wywiadzie dla wydania „Dziennik Gazeta Prawna” białoruski Minister spaw zagranicznych Makiej oświadczył, że Związek Polaków nedawno wystąpił z propozycją pojednania, ale ona była odrzucona. Urzędnik pomylił się. Taka propozycja niejednokrotnie brzmiała z ust Mieczysława Łysego, w tym na VIII Zjeździe. Pisemnych odwołań oczywiście nie było, dlatego że działacze nielegalnego Związku wiele razy mówili, że o tym nie ma mowy. Borys, Jaśkiewicz, Poczobut nie chcą żadnego pojednania, dlatego że nie chcą stracić pieniędzy z Polski. Oni chcą by Związek Łysego został częścią ich organizacji i wtedy oni będą decydować, kto jest godny być członkiem ZPB, a kto nie. Ale taki scenariusz prawie niemożliwy.

Działania Polski także są ultymatywne. Naprzykład krótka praca wspólnej komisji polsko-białoruskiej w 2010. roku, stworzonej na rozkaz Łukaszenko i Sikorskiego.

Nielegalnemu Związku trzeba przypomnieć cele powstania stowrzyszenia im.A.Mickiewicza: popularyzacja i nauczanie języka polskiego w szkołach, zachowanie i rozwój tradycji narodowych, historii i kultury polskiej.